संस्कृत अव्यय शब्द
अव्यय शब्द
1. अव्यय- अ (न) व्यय (खर्च) – जो खर्च न हो अर्थात् वैसे के वैसे ही रहे। अव्यय वे शब्द होते है, जिनका लिंग, विभक्ति, तथा वचन नहीं बदलते है। जैसे- तत्र, तदा, उच्चै:, आदि।
कुछ अव्यय शब्द
क्रम: | शब्द | अर्थ |
1. | अत्र | यहाँ |
2. | तत्र | वहाँ |
3. | यत्र | जहाँ |
4. | सर्वत्र | सब जगह |
5. | कुत्र | कहाँ |
6. | अन्यत्र | और कहीं |
7. | तदा | तब |
8. | यदा | जब |
9. | कदा | कब |
10. | सदा | सर्वदा, हमेशा |
11. | किम् | क्या |
12. | च | और |
13. | वा, अथवा | अथवा |
14. | न | नहीं |
15. | शनै: शनै: | धीरे धीरे |
16. | उपरि | ऊपर |
17. | नीचैः | नीचे |
18. | अध: | नीचे |
19. | अद्य | आज |
20. | श्व: | कल (आने वाला ) |
21. | ह्य: | कल ( बीता हुआ ) |
22. | यथा | जैसे |
23. | कुत: | कहां से |
24. | तथा | वैसे |
25. | अपि | भी |
26. | पुन: | फिर |
27. | इह | यहां |
28. | उच्चै: | ऊंचा |
29. | शीघ्रं | जल्दी |
30. | सह | साथ |
31. | अधुना | अब |
32. | तथा | और |
33. | इव | समान |
34. | अत: | इसलिए |
35. | प्रात: | सवेरे |
36. | सायम् | शाम |
37. | अहर्निशं | दिन- रात |
38. | पूर्वम् | पहले |
39. | समीपम् | पास मे |
40. | दूरम् | दूर |
अव्यय शब्दो का वाक्यों में प्रयोग
अव्ययशब्द | अर्थ | वाक्यों में प्रयोग |
अत्र | यहाँ | अत्र तिष्ठ। |
तत्र | वहाँ | तत्र गच्छ |
कुत्र | कहाँ | अद्य कुत्र गमिष्यति ? |
यत्र | जहाँ | यत्र तत्र सर्वत्र ईश्वरः अस्ति। |
सर्वत्र | सब जगह | सर्वत्र परमात्मा अस्ति। |
अन्यत्र | दूसरी ओर | अन्यत्र किं पश्यसि ? |
यदा | जब | यदा सः आगमिष्यति तदा अहं गमिष्यामि। |
अधुना | अब | अधुना पठतु। |
तदा | तब | यदा सः आगमिष्यति तदा त्वं गमिष्यसि। |
कदा | कब | सः कदा पुस्तकं पठिष्यति। |
सदा | हमेशा | सदा सत्यं वद। |
सर्वदा | हमेशा | सर्वदा धर्मं पालय। |
एकदा | एक बार | एकदा सहसा सिंह: आगच्छत्। |
यथा | जैसे | यथा राजा तथा प्रजा। |
तथा | वैसे | यथा पिता तथा पुत्रः। |
कथम् | कैसे | कथम् असत्यं वदसि ? |
पुनः | फिर | मनोहर: पुनः आगच्छत्। |
अपि | भी | अहम् अपि गमिष्यामि। |
विना | बिना | रामेण विना सीता न आगच्छत्। |
आम् | हाँ | आम् श्रीमन्! अहं पापं न करिष्यामि। |
उच्चै: | जोर से | उच्चै: मा हसत। |
नीचै: | नीचे | नीचैः दृष्ट्वा चलत। |
च | और | सुरेशः दिनेश: च पठत:। |
अद्य | आज | अद्य सोमवासरः अस्ति। |
श्व: | आने वाला कल | श्व: मंगलवासरः भविष्यति। |
ह्य: | बिता कल | ह्य: रविवासरः आसीत्। |
प्रात: | सवेरे | प्रात: सूर्य: उदयति। |
सायम् | सायं | सूर्य: सायम् अस्तं गच्छति। |
अहर्निशम् | दिन रात | गङ्गा अहर्निशम् प्रवहति। |
कुत: | कहाँ से | त्वं कुत: आगच्छसि ? |
एव | ही | त्वम् एव माता च पिता त्वम् एव। |
NCERT BOOK SOLUTIONS
NCERT SANSKRIT SOLUTION CLASS 6
NCERT SANSKRIT SOLUTION CLASS 7
NCERT SANSKRIT SOLUTION CLASS 8
NCERT SANSKRIT SOLUTION CLASS 9
NCERT SANSKRIT SOLUTION CLASS 10
YOUTUBE LINK: STUDY WITH SUSANSKRITA
https://www.youtube.com/channel/UCszz61PiBYCL-V4CbHTm1Ew/featured