CLASS – 7 SANSKRIT RUCHIRA PART – 2 CHAPTER – 5 PANDITA RAMABAI | Hindi Translation | Question Answer | कक्षा – 7 रुचिरा भाग – 2 पञ्चम: पाठः पण्डिता रमाबाई | हिन्दी अनुवाद | अभ्यास:
Class 7 NCERT Sanskrit Ruchira Part 2 Chapter 5 Pandita Ramabai
class 7 sanskrit chapter 5,ncert sanskrit class 7 chapter 5,class 7 sanskrit chapter 5 hindi translation,sanskrit class 7 chapter 5,class 7 sanskrit chapter 5 question answer,class 7 sanskrit chapter 5 ruchira,sanskrit class 7 chapter 5 pandita ramabai,pandita ramabai,class 7 sanskrit chapter 5 exercise,class 7 sanskrit chapter 5 pandita ramabai,sanskrit ruchira class 7 chapter 5 question answer,ncert class 7 sanskrit chapter 5 hindi translation
पञ्चम: पाठ:
पण्डिता रमाबाई
Class 7 NCERT Sanskrit Ruchira Part 2 Chapter 5 Pandita Ramabai
NCERT BOOK SOLUTIONS | SOLUTIONS FOR NCERT SANSKRIT CLASS 7 CHAPTER 5 IN HINDI
( हिन्दी अनुवाद )
स्त्रीशिक्षाक्षेत्रे अग्रगण्या पण्डिता रमाबाई 1858 तमे ख्रीष्टाब्दे जन्म अलभत्। तस्याः पिता अनन्तशास्त्री डोंगरे माता च लक्ष्मीबाई आस्ताम्। तस्मिन् काले स्त्रीशिक्षाया: स्तिथि: चिन्तनीया आसीत्। स्त्रीणां कृते संस्कृतशिक्षणं प्रायः प्रचलितं नासीत्। किन्तु डोंगरे रुढिबद्धां धारणां परित्यज्य स्वपत्नीं संस्कृतमध्यापयत्। एतदर्थं सः सामजस्य प्रतारणाम् अपि असहत्। अनन्तरं रमा अपि स्वमातु: संस्कृतशिक्षां प्राप्तवती।
हिन्दी अनुवाद – स्त्री शिक्षा के क्षेत्र मे सबसे पहले गिनी जाने वाली पण्डिता रमाबाई का जन्म 1858 ई. मे हुआ। उनके पिता अनन्तशास्त्री डोंगरे और माता लक्ष्मीबाई थे। उनके समय मे स्त्री शिक्षा की स्थिति चिन्तनीय थी। स्त्रियो के लिये संस्कृत की शिक्षा प्राय: प्रचलित नही थी। किन्तु ( उनके पिता ) डोंगरे जी ने इस रूढिवादी धारणा को त्याग कर अपनी पत्नी को संस्कृत की पढाई कराई। इसके लिये उन्होने समाज की प्रतारणा को भी सहन किया। उसके बाद रमा ने भी अपनी माता से संस्कृत की शिक्षा प्राप्त की।
कालक्रमेण रमाया: पिता: विपन्न: सञ्जात:। तस्या: पितरौ ज्येष्ठा भगिनी च दुर्भिक्षपीडिता: दिवङ्गता:। तदनन्तरं रमा स्व-ज्येष्ठभ्राता सह पद्भ्यां समग्रं भारतम् अभ्रमत्। भ्रमणक्रमे सा कोलकातां प्राप्ता। संस्कृतवैदुष्येण सा तत्र ‘ पण्डिता ‘ ‘ सरस्वती ‘ चेती उपाधिभ्यां विभूषिता। तथैव सा ब्रह्मसमाजेन प्रभाविता वेदाध्ययनम् अकरोत्। पश्चात् सा स्त्रीणां कृते वेदादीनां शास्त्राणां शिक्षायै आन्दोलनं प्रारब्धवती।
1880 तमे ख्रीष्टाब्दे सा विपिनबिहारीदासेन सह बाकीपुर न्यायालये विवाहम् अकरोत्। सार्धैकवर्षात अनन्तरं तस्याः पतिः दिवङ्गतः।
हिन्दी अनुवाद – समय के साथ रमा के पिता निर्धन हो गये। उसके माता पिता और बडी बहन अकाल से पीडित होकर मृत्यु को प्राप्त हो गये। उसके बाद रमा ने अपने बडे भाई के साथ पैदल संपूर्ण भारत का भ्रमण किया। घूमते हुए वह कोलकाता पहुंची। संस्कृत मे विदुषता के कारण उन्हे वहां ‘ पण्डिता ‘ ‘ सरस्वती ‘ इन उपाधियो से सम्मानित किया गया। वही उन्होने ब्रह्म समाज से प्रभावित होकर वेदो का अध्ययन किया और बाद मे स्त्रियो के लिये वेद आदि की शिक्षा के लिये आंदोलन भी शुरु किया।
1880 ई. मे उन्होने विपिन बिहारी दास के साथ बाकीपुर न्यायालय के विवाह किया। डेढ वर्ष (1.5) पश्चात् ही उनके पति की मृत्यु हो गयी।
तदनन्तरं सा पुत्र्या मनोरमया सह जन्मभूमिं महाराष्ट्रं प्रत्यागच्छत्। नारीणां सम्मानाय शिक्षायै च सा स्वकीयं जीवनम् अर्पितवती। हण्टर-शिक्षा-आयोगस्य समक्षं रमाबाई नारीशिक्षाविषये स्वमतं प्रस्तुतवती। सा उच्चशिक्षार्थं इंग्लैण्ड देशं गतवती। तत्र ईसाईधर्मस्य स्त्रीविषयकै: उत्तमविचारै: प्रभाविता जाता।
हिन्दी अनुवाद – तत्पश्चात् वह पुत्री मनोरमा के साथ जन्मभूमि महाराष्ट्र वापस आ गयी। नारियों के सम्मान और शिक्षा के लिये उन्होने अपना जीवन अर्पित कर दिया। हण्टर शिक्षा आयोग के सामने नारी शिक्षा के विषय मे अपना मत प्रस्तुत किया। वह उच्चशिक्षा के लिये इंग्लैण्डदेश ( भी ) गयी। वहा ईसाई धर्म के स्त्रीविषयक उत्तम विचारो से प्रभावित हुई।
इंग्लैण्डदेशात् रमाबाई अमरीकादेशम् आगच्छत्। तत्र सा भारतस्य विधवास्त्रीणां सहायतार्थं अर्थसञ्चयम् अकरोत्। भारतं प्रत्यागत्य मुम्बईनगरे सा ‘ शारदा-सदनम् ‘ अस्थापयत्। अस्मिन् आश्रमे निस्सहाया: स्त्रिय: निवसन्ति स्म। तत्र स्त्रिय: मुद्रण-टङ्कण-काष्ठकलादीनाञ्च प्रशिक्षणमपि लभन्ते स्म। परम इदं सदनं पुणेनगरे स्थानान्तरितं जातम्। तत: पुणेनगरस्य समीपे केडगाँव – नाम्नि स्थाने ‘ मुक्तिमिशन ‘ नाम संस्थानं तया स्थापितम्। अत्र अधुना अपि निराश्रिता: स्त्रिय: ससम्मानं जीवनं यापयन्ति।
हिन्दी अनुवाद – इंग्लैण्डदेश से रमाबाई अमेरिका देश गयी। वहा उन्होने भारत की विधवास्त्रियो की सहायता के लिये धन को इकट्ठा किया। भारत लौटकर मुंबई मे उन्होने शारदा सदन स्थापित किया। इस आश्रम मे निः सहाय स्त्रियां रहती थी। वहा स्त्रियां छपाई, टाईपिंग, लकङी की कलाकारी आदि का प्रशिक्षण प्राप्त करती थी।
परन्तु यह सदन पुणे नगर मे स्थानान्तरित हो गया। तब पुणे नगर के समीप केड गांव नामक स्थान पर मुक्तिमिशन नामक संस्थान उनके द्वारा स्थापित किया गया। वहां यहां अब भी आश्रय रहित स्त्रियां सम्मान के साथ जीवन बिताती है।
1922 तमे ख्रिष्टाब्दे रमाबाई – महोदयाया: निधनं अभवत्। सा देश – विदेशानाम् अनेकासु भाषासु निपुणा आसीत्। समाजसेवाया: अतिरिक्तं लेखनक्षेत्रे अपि तस्या: महत्त्वपूर्णम् अवदानम् अस्ति। ‘ स्त्रीधर्मनिति ‘ ‘ हाई कास्ट हिन्दू विमेन ‘ इति तस्या: प्रसिद्धं रचनाद्वयं वर्तते।
हिन्दी अनुवाद – 1922 ई. रमाबाई महोदया का निधन हुआ। वह देश विदेश की अनेक भाषाओ मे निपुण थी। समाजसेवा के अतिरिक्त लेखनक्षेत्र मे भी उनका महत्वपूर्ण योगदान है। ‘ स्त्रीधर्मनीति ‘ ‘ हाई कास्ट हिन्दू विमेन ‘ ये उनकी दो प्रसिद्ध रचनाये है।
शब्दार्थ
Class 7 NCERT Sanskrit Ruchira Part 2 Chapter 5 Pandita Ramabai
परित्यज्य – छोड़कर
अध्यापयत् – पढ़ाया
प्रतारणाम् – ताड़ना
असहत – सहन किया
स्वमातु: – अपनी माता से
विपन्न: – निर्धन
दुर्भिक्षपीडिता: – अकाल पीड़ित
दिवङ्गता: – मृत्यु को प्राप्त हो गए
उपाधिभ्याम् – उपाधियों से
प्रारब्धवती – आरम्भ किया
सार्धैकवर्षात् – डेढ़ वर्ष
प्रत्यागच्छत् – लौट आई
अर्थसंचयम् – धन सञ्चय
प्रत्यागत्य – लौटकर
मुद्रणं – छपाई
टंकणम् – टंकण
निराश्रिता: – बेसहारा
यापयन्ति – बिताते / बिताती है
अवदानम् – योगदान
अभ्यास:
1. एकपदेन उत्तरत
(क)’ पण्डिता ‘ ‘ सरस्वती ‘ इति उपधिभ्यां का विभूषिता ?
उत्तर. रमाबाई।
(ख) रमा कुत: संस्कृत शिक्षां प्राप्तवती ?
उत्तर. स्वमातु:।
(ग) रमाबाई केन सह विवाहम् अकरोत् ?
उत्तर. विपिनबिहारीदासेन।
(घ) कासां शिक्षायै रमाबाई स्वकीयं जीवनम् अर्पितवती ?
उत्तर. नारीणां।
(ड) रमाबाई उच्चशिक्षार्थं कुत्र अगच्छत् ?
उत्तर. इंग्लैण्डदेशे।
2. रेखान्कितपदानि आधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत
(क) रामाया: पिता समाजस्य प्रतारणाम् असहत।
प्रश्न. कस्या: पिता समाजस्य प्रतारणाम् असहत ?
(ख) पत्युः मरणानन्तरं रमाबाई महाराष्ट्रं प्रत्यागच्छत्।
प्रश्न. कस्य मरणानन्तरं रमाबाई महाराष्ट्रं प्रत्यागच्छत् ?
(ग) रमाबाई मुम्बईनगरे ‘ शारदा- सदनम् ‘ अस्थापयत्।
प्रश्न. रमाबाई कुत्र ‘ शारदा- सदनम् ‘ अस्थापयत् ?
(घ) 1922 तमे खिष्टाब्दे रमाबाई- महोदयाया: निधनम् अभवत्।
प्रश्न. 1922 तमे खिष्टाब्दे कस्या: निधनम् अभवत् ?
(ङ) स्त्रियः शिक्षां लभन्ते स्म।
प्रश्न. का शिक्षां लभन्ते स्म ?
3. प्रश्नानामुत्तराणि लिखत
(क) रमाबाई किमर्थम् आन्दोलनं प्रारब्धवती ?
उत्तर. रमाबाई स्त्रीणां कृते वेदादीनाम् शास्त्राणां शिक्षायै आन्दोलनं प्रारब्धवती।
(ख) नि: सहाया: स्त्रिय: आश्रमे किं किं लभन्ते स्म ?
उत्तर. नि: सहाया: स्त्रिय: आश्रमे मुद्रण- टङ्कणं – काष्ठकलादीनाञ्च प्रशिक्षणमपि लभन्ते स्म।
(ग) कस्मिन् विषये रमाबाई – महोदयाया: योगदानम् अस्ति ?
उत्तर. समाजसेवाया: अतिरिक्तं लेखनक्षेत्रे विषये रमाबाई महोदयाया: योगदानं अस्ति।
(घ) केन रचनाद्वयेन रमाबाई प्रशंसिता वर्तते ?
उत्तर. ‘ स्त्रीधर्मनीति ‘ ‘ हाई कास्ट हिन्दू विमेन ‘ रचनाद्वयेन रमाबाई प्रशंसिता वर्तते।
4. अधोलिखितानां पदानां निर्देशानुसारं पदपरिचयं लिखत
पदानि | मूलशब्द: | लिङ्गम् | विभक्तिः | वचनम् |
यथा – वेदानाम् | वेद | पु. | षष्ठी | बहुवचनं |
पिता | पितृ | पुं. | प्रथमा वि. | बहुवचनं |
शिक्षायै | शिक्षा | स्त्री. | चतुर्थी वि. | एकवचनम् |
कन्या: | कन्या | स्त्री. | प्रथमा वि. | बहुवचनम् |
नारीणां | नारी | स्त्री. | षष्ठी वि. | बहुवचनम् |
मनोरमया | मनोरमा | स्त्री. | तृतीया वि. | एकवचनं |
5. अधोलिखितानां धातूनां लकारं पुरुषं वचनञ्च लिखत
धातु: | लकार: | पुरुष: | वचनम् | |
यथा – आसीत् | अस् | लङ् | प्रथमपुरुष: | एकवचनम् |
कुर्वन्ति | कृ | लट् | प्रथमपुरुषः | बहुवचनम् |
आगच्छत् | गम् | लंङ् | प्रथमपुरुषः | एकवचनम् |
निवसन्ति | नि + वस् | लट् | प्रथमपुरुषः | बहुवचनम् |
गमिष्यति | गम् | लृट् | प्रथमपुरुषः | एकवचनम् |
अकरोत् | कृ | लंङ | प्रथमपुरुषः | एकवचनम् |
6. अधोलिखितानि वाक्यानि घटनाक्रमानुसारं लिखत
उत्तर. (ख) 1858 तमे खिष्टाब्दे रमाबाई जन्म अलभत।
(च) सा स्वमातु: संस्कृतशिक्षां प्राप्तवती।
(क) रमाबाई महोदयाया: विपिनबिहारीदासेन सह विवाह: अभवत्।
(ग) सा उच्चशिक्षार्थं इंग्लैण्डदेशं गतवती।
(ड) सा मुंबईनगरे शारदा-सदनम् अस्थापयत्।
(घ) 1922 तमे खिष्टाबदे रमाबाई – महोदयाया: निधनम् अभवत्।
Class 7 NCERT Sanskrit Ruchira Part 2 Chapter 5 Pandita Ramabai
NCERT BOOK SOLUTIONS
NCERT SANSKRIT SOLUTION CLASS 6
NCERT SANSKRIT SOLUTION CLASS 7
NCERT SANSKRIT SOLUTION CLASS 8
NCERT SANSKRIT SOLUTION CLASS 9
NCERT SANSKRIT SOLUTION CLASS 10
YOUTUBE LINK: STUDY WITH SUSANSKRITA
https://www.youtube.com/channel/UCszz61PiBYCL-V4CbHTm1Ew/featured